نظام رسانه‌ای و حقوقی مطبوعات در نشریات کشور ( بخش اول )

پژوهشگر:حبیب علی‌نژاد


مقدمه

در تاریخ 170 ساله روزنامه‌نگاری کشور، همیشه تلاش‌های فراوانی برای تدوین قانون مطبوعات صورت گرفته و رهنمودهای حقوقی طی این دوران شکل گرفته است. ثمره این تلاش‌ها قوانین مطبوعاتی متعددی است که طی دوره‌های مختلف تدوین و تصویب شده و در دوره‌های دیگر تغییر یافته است. اما با وجود این در همه این دوره‌ها کمتر به یک نظام جامع رسانه‌ای پرداخته شده است. تلاش برای اعتلای مطبوعات و رسانه‌ها، یا به عبارت دقیق‌تر، روزنامه‌نگاری کشور گام به گام و گاهی دوگام به جلو یک گام به عقب بوده است. طی این تلاش‌ها بعد از طی چند دهه سندیکای روزنامه‌نگاران شکل گرفته (و بعدها منحل شده )است، بعد از چندین سال انجمن‌های حرفه‌ای و صنفی روزنامه‌نگاران بوجود آمده است و ... با این همه زمزمه پرداختن به نظام جامع رسانه‌ها، شورای عالی رسانه‌ها، استقلال حرفه‌ای، اخلاق رسانه‌ای، نظام حقوقی رسانه‌ها به صورت مدون، امری جدید است و تاکنون کمتر درباره آن اندیشیده شده است.
امروزه کمتر کسی در این امر تشکیک می‌کند که تأمین حق همگان برای دسترسی آزادانه به اطلاعات و برخورداری از آگاهی‌های صحیح و ضروری درباره رویدادها و افکارعمومی ضرورت ندارد. از این رو برای تأمین آزادی مطبوعات و سایر وسایل ارتباط جمعی در جهان جدید، جایگاه برجسته‌ای دارند که در این میان نقش روزنامه‌نگاران بدلیل ماهیت فعالیت آنها برجستگی‌اش بیشتر قابل تأمل است. به همین جهت، اهمیت حفظ و حراست از آزادی مطبوعات و رسانه‌ها و ایجاد شرایط مطلوب فعالیت روزنامه‌نگاری ایجاب می‌کند که در فرآیند جست‌وجو، جمع آوری، تهیه و تدوین و انتشار و انتقال اطلاعات و اخبار موانع و محدودیت نداشته باشند و دست‌اندرکاران رسانه‌ها بتوانند براساس آزادی‌های بنیادی عقیده و بیان و اطلاعات که آزادی مطبوعات را هم در برمی‌گیرد و در قوانین اساسی و اسناد حقوقی بین‌المللی هم پیش‌بینی شده است به وظایف حرفه‌ای خود عمل کنند.
به عبارت دیگر حق دسترسی آزادانه همگان به اطلاعات، از ضرورت شناخت شرایط محیط زندگی، برای رفع نیازهای جتماعی و نگهبانی از مصالح و منافع عمومی سرچشمه گرفته است و تحقق آن، مستلزم آن است که امکانات تأسیس و فعالیت آزاد مطبوعات و سایر رسانه‌ها، تأمین و تضمین شوند. به همین جهت با توجه به آن که آزادی مطبوعات و حق همگان برای برخورداری از اطلاعات، با تدارک اخبار و گزارش‌های مورد انتقال و انتشار، به‌وسیله نشریات دوره‌ای و رسانه‌های دیگر و از طریق روزنامه‌نگاران حرفه‌ای تحقق می‌یابند بنابراین ضروری است که آنها استقلال حرفه‌ای داشته باشند، تشکل صنفی داشته باشند، نظام رسانه‌ای پیشرفته و مترقی داشته باشند و در یک کلام نظام جامع رسانه‌ها داشته باشند تا اولاٌ رسالت، جایگاه و نقش خود را بدانند ثانیاٌ بدانند استقلال دارند و ثالثاٌ بدانند قوانین حامی و پشتیبان آنهاست و از همه فعالیت‌های حرفه‌ای آنان حمایت می‌کند و رابعأ حدود و ثغور کارشان مشخص است . حیطه و گستره نظام رسانه‌ای و استقلال حقوقی روزنامه‌نگاران و دست‌اندرکاران و شواری عالی رسانه‌ها صرفاٌ شامل آزادی برای دستیابی و دسترسی به اطلاعات و انتشار آن نیست. وظایف و مسئولیت‌های اجتماعی و صنفی روزنامه‌نگاران و بنگاه‌های رسانه‌ای ضرورتاٌ دارای محدودیت‌هایی نیز هست که باید نسبت به رعایت آن‌ها، متعهد و مسؤول باشند. پیش‌بینی حدود، ثغور و محدودیت در کنار آزادی‌ها، حق و دسترسی و حق انتشار و ... همگی در نظام رسانه‌ای، شورای عالی رسانه‌ها، اخلاق حرفه‌ای روزنامه‌نگاری و استقلال حقوقی روزنامه‌نگاران صورت می‌گیرد. با همه این‌ها، در کار پراهمیت روزنامه‌نگاران، تحقق وظایف و مسؤولیت‌های اجتماعی آنان در صورتی امکان‌پذیر است که شرایط استقلال و شرافت حرفه‌ای آنها تأمین شده باشد و به این منظور حقوق و امتیازهای معنوی و اجتماعی روزنامه‌نگاران در نظر گرفته باشد، نظام سیاسی کشور کلیت آن مورد تعرض قرار نگیرد، بنگاه‌های رسانه‌ای حقوق‌شان تأمین شده باشد، مردم که صاحبان اصلی اطلاعات و اخبار هستند، حقوق‌شان تأمین شده باشد و نقش و جایگاه رسانه‌ها در کشور هم معین شده باشد.

این گزارش از یک مقدمه و دو بخش تشکیل شده است. مقدمه به کلیات می‌پردازد، حوزه و گستره نظام رسانه‌‍ای را توضیح می‌دهد. بخش اول به فهرست عناوین مقالات و پایان‌نامه‌های مربوط به نظام رسانه‌ای اعم از استقلال حقوقی، شورای عالی رسانه‌ها، اخلاق حرفه‌ای و ... می‌پردازد. این بخش کلیه مقالات منتشره در نشریات اصلی و تخصصی را از لحاظ پوشش موضوع مورد بررسی شامل می‌شود و گستره زمانی آن مربوط به دو دهه اخیر است. این فهرست شامل مجموعه فعالیت‌های اخیر دفتر مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها در ارتباط با نظام رسانه‌ای نمی‌شود.
بخش دوم به چکیده مقالات این موضوع اختصاص یافته است .این مهم برای این منظور انجام گرفته که در بررسی نظام رسانه‌ای و تدوین نظام حقوقی روزنامه‌نگاری کشور مطالب و اطلاعات لازم در درسترس صاحب‌نظران و تصمیم‌گیران باشد.

بخش اول
فهرست مقالات و پایان‌نامه‌ها

1-اخلاق رسانه ای/مبارزه اخلاق رسانه ای با امپریالیسم فرهنگی:نوشته کلینورد-جی-کریستیانز/ترجمه :مینو بهتاش/فصلنامه رسانه:سال هفتم،شماره سوم 1375
2-چارچوب اسلامی اخلاق رسانه ای/نوشته:دکتر مغیث الدین شیخ/فصلنامه رسانه:سال هفتم،شماره سوم 1375
3-روزنامه نگاران از تشکل منفی می گویند/گزارش اکرم دیداری/روزنامه سلام/21و22 اردیبهشت 1375
4-استقلال حرفه ای ونهادینه شدن فعالیت های مطبوعاتی/گفتگو با دکتر هادی خانیکی:روزنامه جهان اسلام،22 شهریور 1377
5-استقلال حرفه ای،نیاز روزنامه نگاران/محمد صادق حسینی،نشریه مبین،9اسفند 1376
6-اصلاح قانون مطبوعات،حقوق حرفه ای وصنفی روزنامه نگاران وسیستهای حمایتی ارشاد/گفتگو با دکتر احمد پور نجاتی معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد/روزنامه کیهان 9فروردین 1373
7-ایجاد تشکل صنفی تامین استقلال وامنیت شغلی روزنامه نگاران دراجلاس تهران/نشریه تدبیر:دی ماه 1375
8-حقوق حرفه ای واصول اخلاق روزنامه نگاران در گزارش مک براید/ماهنامه کتاب ماه:ش68/مرداد1382
9-استقلال حرفه ای روزنامه نگاران راهی برای جلوگیری از تمرکز قدرت/عمادالدین باقی،نشریه صدای زن،شماره 17 مرداد 1382
10-استقلال حرفه ای وتشکیلات مطبوعاتی/اکبر قربانیان/روزنامه زن،5 اردیبهشت 1376
11-استقلال حقوقی در حرفه روزنامه نگاری/گفتگو با دکتر حسن نمک دوست تهرانی/روزنامه فتح،27 دی ماه 1378
12-بررسی ضرورت تدوین نظامنامه حرفه ای مطبوعات واستقلال روزنامه نگاران/بیژن صف سری،روزنامه مناطق آزاد 160 اسفند 1378
13- نظام صنفی روزنامه نگاران/حمید مقدم فر/فصلنامه رسانه،زمستان 1373
14-میثاق اخلاق حرفه ای روزنامه نگاری/دکتر کاظم معتمد نژاد/فصلنامه رسانه:سال نهم،شماره 20 تابستان 1377
15-استقلال حرفه ای وآزادی مطبوعات/میزگردی با حضور:علی ربیعی،دکتر کاظم معتمد نژاد وعباس عبدی/روزنامه همشهری:27 اردیبهشت 1377
16-حرفه روزنامه نگاری باید استقلال ورسمیت یابد/گفتگو با حسین قندی/فصلنامه رسانه:زمستان 1376
17-مبانی حقوقی استقلال حرفه روزنامه نگاری/دکتر کاظم معتمد نژاد،فصلنامه رسانه،زمستان 1376
18-بی توجهی به تشکیل شورای مطبوعات در ایران/دکتر کاظم معتمد نژاد،فصلنامه رسانه زمستان 1379
19- مسائل اخلاقی از امنیت شغلی جدانیست/گقتگو با دکتر حمید مولانا/روزنامه ایران 27 آذر 1375
20-جایگاه استقلال،امنیت شغلی واخلاقی حرفه ای،مسئولیت،قانون،مشارکت واقتدار ملی در عرصه روزنامه نگاری/محبوبه روزبه/فصلنامه رسانه،بهار 1380
21-استقلال حرفه ای روزنامه نگاران یک نیاز فوری است/گفتگو با دکتر کاظم معتمد نژاد/روزنامه نوروز،11مهر 1380
22-تصویب قانون استقلال حرفه ای روزنامه نگاران یک ضرورت غیر قابل انکار/دکتر کاظم معتمد نژاد/ماهنامه روزنامه نگار مهر 1380
23-اصول اخلاقی رسانه های خبری/اعظم پنابادی/پژوهش وسنجش ،سال چهارم شماره 12،تابستان وپاییز 1376
24-استقلال حرفه ای وپیمان جمعی روزنامه نگاران در قالب دو لایحه/ماهنامه روزنامه نگار/شماره 38،فروردین واردیبهشت 1382
25-جایگاه حقوقی رسالت رسانه ها/دکتر محسن اسماعیلی/پژوهش وسنجش/سال دهم،شماره 35،پاییز 1382
26-اخلاق رسانه ای در آلمان/دکتر شیر محمد روان/فصلنامه رسانه،سال هفتم،شماره سوم 1375
27-حدومرز استقلال مطبوعاتی/بتول خدا بخش/فصلنامه رسانه،سال سوم،شماره دوم،تابستان 1371
28-شورای مطبوعات نروژ/فصلنامه رسانه:سال چهارم،شماره چهارم،زمستان 1372
29-مسئولیت اجتماعی راز پراز ابهام روزنامه نگاری/هربرت آلتسول،ترجمه میر عابدینی/فصلنامه رسانه،سال ششم،شماره اول 1374
30-اخلاق حرفه ای/فصلنامه رسانه/سال هفتم،شماره سوم،1375
31-بررسی تطبیقی نقش شورای مطبوعات/عباس اسدی/فصلنامه رسانه،سال سیزدهم،شماره اول 1381
32-تاکید نهاد های صنفی بر دفاع از حقوق حرفه ای خبرنگاران/فصلنامه رسانه،سال سیزدهم شماره دوم 1381
33-اخلاق مسئولانه رسانه ای/فصلنامه رسانه سال سیزدهم شماره اول 1381
34-حقوق حرفه ای،مقررات صنفی واصول اخلاقی/سال هفتم شماره سوم،1375
35-اخلاق حرفه ای روزنامه نگاران ایرانی/فصلنامه رسانه،سال هفتم شماره سوم 1375
36-استقلال حرفه ای روزنامه نگاران/دکتر محمد مهدی فرقانی/فصلنامه رسانه/سال دوم شماره چهارم 1370
37-مسئولیت نویسنده در برابر نوشته اش/فصلنامه رسانه،سال نهم ،شماره سوم 1377
38-اخلاق حرفه ای یا قانون اصول اخلاقی/سال هفتم شماره سوم 1375 (فصلنامه رسانه)
39-اخلاق مطبوعاتی را نهادینه کنیم/فصلنامه رسانه،سال هفتم،شماره چهارم 1375
40-قوانین ومقررات حرفه روزنامه نگاری/فصلنامه رسانه،سال چهارم شماره دوم1372
41-ارکان حقوق آزادی مطبوعات/دکتر کاظم معتمد نژاد/فصلنامه رسانه،سال نهم،شماره دوم 1377
42-تشکل صنفی وحقوق حرفه ای روزنامه نگاران/دکتر کاظم معتمد نژاد/فصلنامه رسانه،سال هفتم،شماره سوم 1375
43-شورای مطبوعات/فصلنامه رسانه/سال یاردهم،شماره سوم،1379
44-مقام ومسئولیت روزنامه نگاران در پیشرفت جامعه/دکتر کاظم معتمد نژاد/فصلنامه رسانه،شماره 1 آموزش
45-اخلاق حرفه ای وقوانین مطبوعاتی/فصلنامه رسانه،سال هفتم،شماره 1375
46-استقلال حرفه ای وامنیت شغلی روزنامه نگاران/حسین قندی/مجموعه مقالات اولین سمینار بررسی مسائل مطبوعات ایران انتشارات مرکز مطالعات وتحقیقات/رسانه ها1371
47-بررسی مسائل استقلال حرفه ای روزنامه نگاران/دکتر محمد مهدی فرقانی/مجموعه مقالات اولین سمینار بررسی مسائل مطبوعات ایران انتشارات مرکز مطالعات وتحقیقات رسانه ها/1371
48-مبانی حقوقی استقلال حرفه ای روزنامه نگاران/دکتر کاظم معتمد نژاد/مجموعه مقالات اولین سمینار بررسی مطبوعات ایران/انتشارات مرکز مطالعات وتحقیقات رسانه ها/1371
49-میثاق اخلاق حرفه ای روزنامه نگاری/دکتر کاظم معتمد نژاد/مجموعه مقالات دومین سمینار بررسی مسائل مطبوعات ایران انتشارات مرکز مطالعات وتحقیقات رسانه ها/1377
50-استقلال حرفه ای از رویا تا واقعیت/امید مسعودی/مجموعه مقالات دومین سمینار بررسی مسائل مطبوعات ایران/انتشارات مرکز مطالعات وتحقیقات رسانه ها/1377
51-استقلال حرفه روزنامه نگاری در طلیعه جامعه مدنی/امید مسعودی/مجموعه مقالات دومین سمینار بررسی مسائل مطبوعات ایران/انتشارات مرکز مطالعات وتحقیقات رسانه ها/1377
52- اخلاق رسانه ای :نگرش بر مبنای فرایض اخلاقی/نوشته:پی-جی-سنی مان/مجموعه مقالات نگاهی دیگر به اخلاق رسانه ای/انتشارات مرکز مطالعات وتحقیقات رسانه ها/1375
53- اخلاق وجامعه:نیازهای خاص کارگزاران رسانه ها در افریقای جنوبی/نوشته:جی-ان-رودی/
مجموعه مقالات نگاهی دیگر به اخلاق رسانه ای/انتشارات مرکز مطالعات وتحقیقات رسانه ها/1375
54- در جستجوی اصول اخلاقی رسانه ها/نوشته اس-فروتمن/ مجموعه مقالات نگاهی دیگر به اخلاق رسانه ای/انتشارات مرکز مطالعات وتحقیقات رسانه ها/1375
55- اخلاق ارتباطات:رویکردی بر مبنای مسیحیت/نوشته:کی-ونسترا/ مجموعه مقالات نگاهی دیگر به اخلاق رسانه ای/انتشارات مرکز مطالعات وتحقیقات رسانه ها/1375
56- دو راهی های اخلاق در روزنامه نگاری/نوشته:ام-دو-پریز/ مجموعه مقالات نگاهی دیگر به اخلاق رسانه ای/انتشارات مرکز مطالعات وتحقیقات رسانه ها/1375
57- اخلاق رسانه ای یا قوانین رسانه ای:اعمال روزنامه نگاری/نوشته:اف-پی-کاسوما/ مجموعه مقالات نگاهی دیگر به اخلاق رسانه ای/انتشارات مرکز مطالعات وتحقیقات رسانه ها/1375
58- آیا رسانه ها جز وظایف قانونی خود وظیفه اخلاقی دارند ؟/سی-دبلیو-ون روبن/ مجموعه مقالات نگاهی دیگر به اخلاق رسانه ای/انتشارات مرکز مطالعات وتحقیقات رسانه ها/1375
59- بررسی تطبیقی نقش شورای مطبوعات در حراست از آزادی،استقلال اخلاق حرفه ای روزنامه نگاری/پایان نامه کارشناسی ارشد/عباس اسدی/دانشگاه علامه طباطبایی:دانشکده علوم اجتماعی/سال تحصیلی 81-1380
60- مبانی استقلال حقوقی حرفه روزنامه نگاری (نظر سنجی از روزنامه نگاران مطبوعات تهران)/ پایان نامه کارشناسی ارشد/حسن نمک دوست تهرانی/دانشگاه علامه طباطبایی:دانشکده علوم اجتماعی/سال تحصیلی 77-1376
61- اصول اخلاق حرفه ای روزنامه نگاری از دیدگاه روزنامه نگاران ایران/ پایان نامه کارشناسی ارشد/علی خانی احمدی/دانشگاه علامه طباطبایی:دانشکده علوم اجتماعی/سال تحصیلی 76-1375
62- بررسی حقوقی ومسئولیت های حرفه روزنامه نگاری/محبوبه ملک لو/ پایان نامه کارشناسی ارشد/ دانشگاه علامه طباطبایی:دانشکده علوم اجتماعی/سال تحصیلی 76-1375