آموزش روزنامه نگاری از زبان اساتید ارتباطات
نظام آموزشی روزنامه نگاری ، هماهنگ با نظام رسانه ایی کشور نیست .
به عقیدهی این استاد ارتباطات سرفصلهای رشتهی ارتباطات که در وزارت علوم و تحقیقات و فنآوری تدوین شدهاند، بیشتر جنبهی نظری دارند تا جنبهی عملی و این یکی از دلایلی است که باعث شده دانشکدههای ارتباطات ما با مسائل عملی فاصله بگیرند.
دکتر علیاکبر فرهنگی گفت:« از دلایل دیگر این امر تعداد دانشجویان پذیرفته شده در رشتهی ارتباطات هستند که این آمار از ظرفیت کشور بیشتر است و در نتیجه در اکثر رسانهها مجالی برای کارآموزی این دانشجویان وجود نخواهد داشت. اکثر رسانهها و مطبوعات کشور کمتر از افراد حرفهیی و فارغالتحصیلان رشتهی روزنامهنگاری استفاده میکنند که در نهایت دانشکدههای ارتباطات نیز نمیتوانند با رسانهها ارتباط داشته باشند و به فارغالتحصیلان نیز فرصتی برای ابراز خودنمایی داده نمیشود. »
فرهنگی با تاکید بر این که سرفصلهای دروس ارتباطات و روزنامهنگاری نسبتا قدیمی هستند، تصریح کرد: «در گذشته رشتهی ارتباطات را تنها روزنامهنگاری تصور میکردند، بنابراین دروس دانشگاهی در این راستا برنامهریزی شدهاند. رشتهی ارتباطات باید به شاخههای دیگر تقسیم بندی شود که هر کدام کاربری خاص خود را انجام دهند، این امر مستلزم آن است تا دروس رشتهی روزنامهنگاری بازنگری شده و رشتههای تخصصی دیگر ارتباطات نیز تدوین و به دانشکدهها ابلاغ شوند. »
فرهنگی با اشاره به این که دانشگاههای ارتباطات باید با سازمانهای حرفه ایی در ارتباط باشند، ادامه داد:« دانشگاههای روزنامهنگاری و ارتباطات باید از یک طرف با روزنامهها و از طرف دیگر با صدا و سیما در ارتباط متقابل باشند؛ روزنامهها نیز باید آموزشهای اولیه را به دانشآموختگان این دانشکدهها که در نهایت به عنوان نیروهای انسانی آنها خواهند بود، بدهند. »
این عضو هیات علمی دانشگاه با اشاره به این که آموزش ضمن خدمت باید در تمام زمینهها و از جمله کار خبرنگاری وجود داشته باشد، گفت:« این نوع آموزش اکنون به یک کسب و کار تبدیل شده است و افراد غیر حرفهیی که صلاحیت این کار را ندارند با مجوزهایی که در دست دارند، به این نوع فعالیت مشغول هستند. اگر این آموزشها از طریق دانشگاهها صورت گیرند، آموزشهای لازم ارایه خواهد شد و بودجهی دانشگاهها نیز ترمیم میشوند. »
این مدرس ارتباطات نیز معتقد است، تعداد قابل توجهی از دانشجویان رشتهی روزنامهنگاری و ارتباطات حتی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا نیز با این رشته عجین نیستند.
جعفر اسحاق تیموری عضو هیات علمی دانشگاه می گوید:« از تفاوتهای رشتهی روزنامهنگاری با دیگر رشتهها این است که روح عملی و کاربردی در این رشته ، بیش از بعد تئوریک اهمیت دارد . بنابراین در گذشته و اکنون در برخی از دانشگاههای خارجی برای انتخاب دانشجو، کسی را جذب میکردند که انگیزه و روحیهی روزنامه نگاری داشته باشد. اگر شرایط به گونهای باشد که دانشجو احساس نیاز به کارهای عملی و کارگاهی را در خود بیشتر کند، این زمینه فراهم میشود که مسوولان و مدیران دانشگاهها وادار به اجرای بیشتر این امر در دانشگاهها شوند. »
وی با اشاره به این که هزینهی کارگاههای روزنامهنگاری برخلاف کارگاههای دیگر خیلی کمتر است، تصریح کرد:« در دانشگاههای ارتباطات بیش از 30 واحد عملی ارایه میشوند، دستاندرکاران و برنامه ریزان باید دانشگاهها را به ضرورت تاسیس و تجهیز کارگاههای خبری و روزنامهنگاری در دانشگاهها آشنا کنند. »
او با تاکید بر این که سرفصلهای دروس روزنامهنگاری در بیش از سه دهه گذشته برنامهریزی شده اند، گفت:« دلیل این مساله میتواند فقدان پیشنیازهای دروس نظری در رشتهی ارتباطات و روزنامه نگاری باشد. دانشکدههای روزنامهنگاری باید نشریه راهاندازی کنند که این نشریات هم بتوانند به عنوان یک بولتن خبری پل ارتباطی آن با خارج باشد و دیگر آن که زمینه را برای تمرین و آماده کردن دانشجو جهت خبرنگاری و روزنامهنگاری فراهم کند. »
او با تاکید بر این که محافل دانشگاهی باید با رسانهها ارتباط نظاممند داشته باشند، افزود:« مراکز آموزشی باید فارغالتحصیلان خود را به رسانهها معرفی کنند؛ یکی از دلایل که رسانهها تمایل به استفاده از فارغ التحصیلان ارتباطات ندارند این است که رسانهها به دلایل مسائل اقتصادی نمیتوانند روزنامهنگار تازه کار که تنها دروس روزنامه نگاری را به صورت تئوری فرا گرفته باشد را آموزش دهند. »
وی با بیان این که بخشی از این خلاء به مراکز آموزشی عالی برمیگردد که تنها خود را مسوول جذب دانشجو میدانند و با اشاره به این که خبرنگار و روزنامهنگاران رسانههای خبری را دو دسته تشکیل میدهند، اضافه کرد: «یک سری از این افراد همان فارغالتحصیلان رشتهی خبرنگاری و یا روزنامهنگاری هستند که آموزش ضمن خدمت برای آنان ضرورتی ندارد و دستهی دیگر که بخش قابل توجهی از فعالان عرصهی رسانه را تشکیل میدهند، فارغالتحصیلان رشتههای دیگرند و لازم است که آموزش ضمن خدمت ببینند. »
به گفتهی این مدرس ارتباطات فاصلهی بین مطبوعات و دانشگاههای علوم ارتباطات باعث میشود دانشجویان این رشته از نظر کاربردی ضعیف عمل کنند.
دکتر علی گرانمایهپور عضو هیات علمی دانشگاه گفت:« دلیل این امر این است که کسانی که در این رشته از لحاظ تئوری صاحبنظر هستند، با حوزهی تجربی میانهی خوبی ندارند و آنهایی که در حوزهی تجربی فعالیت دارند، حوزهی عملی را نمیپسندند و یا قبول ندارند. هیچ ضمانتی وجود ندارد که کار عملی دانشگاههای ارتباطات و روزنامهنگاری ایران، در قبال شهریهای که از دانشجو میگیرند با چه کیفیتی و به چه نحوی ارایه میگردد. »
این عضو هیات علمی دانشگاه، با اشاره به این که در اکثر کشورها دانشجو موظف است یک دورهی عملی را در روزنامهها پشت سر بگذارد، گفت:« هیچکدام از رشتههای علوم ارتباطات در ایران به معنی واقعی دانشجو را برای گذراندن دورههای کارآموزی به روزنامهها معرفی نمیکنند و بسیاری از حوزههای عملی، روزنامهها و روابط عمومیها نیز به صورت لازم از کار کارآموز استقبال نمیکنند و دانشجویانی که فارغالتحصیل میشوند، زمینههای تجربی را ندارند و در محیطهای کاری با چالش رو به رو میشوند. »
گرانمایه پور با اشاره به این که دانشگاهها باید در قبال دریافت شهریهی کار عملی، خود را موظف بدانند که دانشجویان را به روزنامهها و رسانهها معرفی کنند، افزود:« سرفصلهای دروس عمومی روزنامهنگاری و روابط عمومی منسوخ شده و باید به فکر اصلاح کردن سرفصلهای دروس باشیم. آن چیزی که دانشجو میآموزد با آن چه که از وی در محیط مطبوعاتی خواسته میشود بسیار متفاوت است و بعضا باعث میشود که دانشجویان دچار ضعف و ناامیدی شوند. »
وی راهکار این امر را در همکاری اساتید حوزهی تجربی و تئوری خواند و افزود:« اساتید این دو حوزه باید همدیگر را قبول داشته باشند و تا زمانی که دلسوزی برای دانشجویان وجود نداشته باشد و دانشگاهها خود را مقید ندانند و فقط پول کار عملی را دریافت کنند این وضعیت ادامه دارد. هر چه تعداد دانشآموختگان روابط عمومی و روزنامهنگاری افزایش یابد، این خلاء بیشتر احساس میشود. »
این مدرس دانشگاه با تاکید بر این که کارگاههای آموزشی در رسانهها به تقویت و شکوفایی معلومات روزنامهنگاران کمک میکند، گفت: «نقطهی ضعف این نوع کارگاهها این است که بعضی از افراد احساس بینیازی به این نوع کلاسها دارند و از کارگاهها تبعیت نمیکنند. »
وی همچنین نقطهی قوت این کارگاهها را در کمک به افزایش معلومات روزنامهنگاران خواند و افزود: «آموزش ضمن خدمت زمانی اثرگذار است که افرادی که در مطبوعات فعال هستند زمینهی تخصصی را فرا گرفته باشند. »
این مدرس ارتباطات هم میگوید ، با وجود صرف انرژی بسیار زیاد در گروه های مختلف تخصصی در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی، برای همسازی و هماهنگی بین ساختارهای موجود و اهداف و کارکردهای مورد انتظار، همچنان شکاف میان این دو ژرف و عمیق است.
اکبر نصراللهی عضو هیات علمی دانشگاه اظهار کرد: ضرورت دارد که این وضعیت یا اصلاح شود و یا ساختارهای جدید طراحی گردند که با آرمانها و اهداف مورد انتظار همگونی داشته باشند.
وی با اشاره به ضعف ارتباط نظام مند بین دانشگاه و محیطهای حرفهیی گفت: «ساختارها و هنجارهای موجود در سازمانهای آموزشی از یک سو و احساس بینیازی حوزههای حرفهیی به ارتباط با حوزههای دانشگاهی از سوی دیگر باعث افزایش شکاف بین حوزههای دانشگاهی و محیطهای کاری و اتلاف منابع و امکانات شده است. این مشکل در حوزهی روزنامهنگاری بیشتر است و علت آن هم وجود افرادی است که با نگاهی سیاسی، کار در رسانهها را به دست گرفتهاند. »
این مدرس دانشگاه همچنین ادامه داد:« غلبهی نگاه سیاسی بر نگاه حرفهیی در رسانه باعث شده است افرادی که در احزاب و گروهها هستند و یا سمتهای سیاسی داشتهاند از مطبوعات به عنوان یک تربیون و ابزار حزبی استفاده کنند، اگرچه همین نگاه سیاسی اگر با نگاه حرفهیی همراه باشد ، در جهت اهداف حزبی به خوبی میتواند موثر باشد. این نوع رسانهها بیشتر افرادی را از دانشگاهها جذب میکنند که با اهداف سیاسی آنها هماهنگی داشته باشند و برای آنها مهم نیست که این افراد چه میزان روزنامهنگاری میدانند، بنابراین آنهایی که آموزش روزنامهنگاری دیدهاند عملا با فضای محدود کار رسانهیی رو به رو میشوند. »
نصراللهی با تاکید بر این که به طور کلی دانشجو در دانشگاههای دولتی و آزاد، به صورت کارگاهی آموزش نمیبیند، گفت:« کسانی که فارغالتحصیل روزنامهنگاری هستند بعد از لیسانس و فوق لیسانس از کار در این حوزه چیزی نمیدانند؛ آنها در دانشگاه با یک سری تئوری آشنا شدهاند که با فضای بیرون از دانشگاه مغایرت اساسی دارد و یا یافتههای آنها نسبت به حوزههای کاری عقبتر است لذا راه حل این مشکل در همکاری رسانه و دانشگاه بوده و دانشگاهها باید روزنامه و مجله داشته باشند و دانشجویان باید بتوانند محصولات خود را در جایی انتشار دهند. »
او در مورد کمبود امکانات و مشکلات آموزشی در زمینهی روزنامهنگاری گفت:« ساختار، فرهنگ و هنجارهای حاکم بر دانشگاهها باید اصلاح شوند، سرفصلها باید بازنگری شده و با آرمانها و کارکردهای مورد نظر هماهنگ گردند. »
نصراللهی همچنین ادامه داد: «درصد بسیاری زیادی از اساتیدی که در این حوزه تدریس میکنند خودشان در زمینهی روزنامهنگاری تجربهی کاری ندارند و زمانی که استاد خود کار خبری نکرده باشد، نمیتواند مهارت عملی را در دانشجویان در زمینهی خبرنویسی ایجاد کند و یا افزایش دهد. محیطهای کاری هم باید این درک را در خود ایجاد و یا تقویت کنند که اگر میخواهند مشکلاتشان حل شود و وارد عرصهی کار رقابتی شوند، به فارغ التحصیلان این رشته بها دهند. »
وی با اشاره به این که آموزش مقولهی تعطیلبرداری نیست افزود:« آموزش خبرنگاران باید به صورت مستمر باشد و نتایج آن نیز تدریجی نمایان میشوند، همه افراد در عرصهی نوآوری و سرعت و خلاقیت ، حتی روزنامهنگاران حرفهیی و موفق، باید برای موفقیت بیشتر و کسب تجربیات از همکاران خود در سراسر دنیا آموزشهای مستمر ضمن خدمت بگیرند. »
به عقیدهی این مدرس ارتباطات مراکز آموزشی روزنامهنگاری هنوز نتوانستهاند یک راهکار عملی مناسب را تدوین کنند تا بر اساس آن در کنار آموزش تئوری، فعالیتهای عملی هم برای دانشجو در نظر گرفته شود.
محمد حسن اسدی طاری - عضو هیات علمی دانشگاه گفت:« دانشکدههای صنعتی در مکانیسم ارتباط دانشگاه با صنعت، زمینهی ارتباط دانشجو را با بخش صنعت فراهم کردهاند، این در حالی است که دانشگاههای ارتباطات فضای عملی را متناسب با فضای تئوری و آموزشی آماده نکردند، بنابراین رابطه میان دانشگاه و رسانه به خوبی رابطهی میان دانشگاه و صنعت نیست. »
وی علت این امر را حمایت مسوولان و برنامهریزان تراز بالا از صنعت عنوان کرد و افزود: «در دانشگاههای صنعتی، وزیر، معاون وزیر و رییس دانشگاه از آن حمایت کردهاند اما در بخش رسانه، به اندازهی حمایت از دانشگاه صنعتی وجود ندارد. »
او با اشاره به این که بسیاری از روزنامهها فاقد نیروی متخصص آموزش دیده هستند ادامه داد: «این امر باعث میشود کیفیت کار در تولید اخبار و اطلاعات پایین بیاید که علت آن نیز نبود انگیزه فارغ التحصیلان ارتباطات در کار رسانهیی است که باعث میشود رسانهها کمتر به سراغ نیروی متخصص در این زمینه بروند. »
اسدی ، توافق میان دانشگاههای ارتباطات و رسانهها در زمینهی فعالیت فارغ التحصیلان را از مهمترین راهکارها عنوان کرد و گفت:« اکثر رسانهها در سیستم کار خبررسانی و اطلاعرسانی اشکالات زیادی دارند که نمیتوان از آنها چشمپوشی کرد. »
وی همچنین فقدان نیروهای متخصص و مدرک گرایی در دانشجویان این رشته را از علتهای این امر دانست و تصریح کرد:« کیفیت کار رسانهها با آموزش افزایش مییابد، در صورتی که رسانهها در این زمینه سرمایهگذاری نمیکنند و یا امکانات آن را کمتر فراهم میکنند و این به دلیل نبود احساس نیاز، فرصت و یا انگیزه از سوی مدیران رسانهیی است. اگر استادی مباحث تخصصی روزنامهنگاری را تدریس میکند اما خود کار تجربی در این زمینه نکرده باشد سیستم آموزشی باید در مورد او ترتیب اثر لازم را بدهد. »