تلویزیون و فرهنگ‌‏هاى ملى در عصر جهانى شدن‏

نویسنده :یارمحمد بای خبرگزاری فارس: شاید آخرین مرحله‌‏ى جهانى شدن تلویزیون لرزه بر اندام بسیارى از نهادهاى پخش تلویزیونى و دولت‌‏هاى اروپا و آسیا انداخته باشد، اما جهانى شدن تلویزیون فقط چند تار موى آمریکاى لاتین را آشفته کرده است. گذشت آن روزهایى که سیل خروشان تلویزیون آمریکا لعن و اعتراض‌‏هاى پرشورى برمی‌‏انگیخت و خواهان اقدامات متقابل می‌‏شد.

شاید آخرین مرحله‌‏ى جهانى شدن تلویزیون لرزه بر اندام بسیارى از نهادهاى پخش تلویزیونى و دولت‌‏هاى اروپا و آسیا انداخته باشد، اما جهانى شدن تلویزیون فقط چند تار موى آمریکاى لاتین را آشفته کرده است. گذشت آن روزهایى که سیل خروشان تلویزیون آمریکا لعن و اعتراض‌‏هاى پرشورى برمی‌‏انگیخت و خواهان اقدامات متقابل می‌‏شد. در منطقه‌‏اى که از نظر تاریخى همیشه نگرانی‌‏هایى در مورد جریان بین‏‌المللى نامتعادل اطلاعات وجود داشته است، تقریباً نبود ترس و نگرانى از تأثیر فرهنگى تلویزیون جهانى، نکته‌‏ى قابل توجهى است. اکنون روشنفکران و سیاست‌گذاران، حتى آن‏‌ها که در خط اول جبهه‌‏ى بحث و مناظرات ان، دبلیو، آى. سى. اُ در دو دهه قبل قرار داشته است، به ندرت در مورد برنامه‌‏هاى وارداتى اظهار نگرانى می‌‏کنند. اگر چه بعضى از دولت‌‏ها تدابیر و اقدامات حمایتى خاصى را در پیش گرفته‏‌اند. اما مقررات به ندرت نظارت یا رعایت می‌‏شود. هیچ‏‌گونه طرح یا تدبیر منطقه‌‏اى براى تقویت صنایع شنیدارى و دیدارى و تشویق مبادلات در زمینه‌‏ى تأمین برنامه وجود ندارد. هیچ یک از دو توافق تجارى که اخیراً در منطقه در حال اجراست، نتوانسته وضع صنایع فرهنگى را به صورت ریشه‏‌اى دگرگون سازد. توافقنامه‌‏ى تجارت آزاد آمریکاى شمالى (ان. اى. اف. تى. اى)1، مقررات از پیش موجودى را که تصریح داشت فقط مکزیکی‌‏ها می‌‏توانند پروانه‏‌ى سخن و تصویر پراکنى در این کشور را داشته باشند، تغییر نداد اما شرکت خارجی‌‏ها در پروژه‌‏هاى تلویزیونى کابلى را در مکزیک مجاز دانست و محدودیت‏‌هاى مالکیت رسانه‌‏ها را در مرز آمریکا و مکزیک از میان برداشت. «مسئله‌‏ى عمده‌‏ى دیگر، رعایت قانون کپى رایت و حقوق معنوى بود. توافق اتحاد اقتصادى بین کشورهاى (آرژانتین، برزیل، پاراگوئه و اروگوئه)2 با صنایع سنتى سر و کار داشت و مسائل‏ رسانه‏‌ها را در دستور کار خود قرار نداده بود. این مثال‏‌های تصویرگر یک دگرگونى عمده است؛ نگرانى درباره پیامدهاى جهانى شدن صنایع رسانه‏‌ها و هویت فرهنگى، به تصور و تفکر کارى ندارد و همچون گذشته بر برنامه‌‏هاى سیاسى آمریکاى لاتین استیلا دارد. پس این تغییر چشمگیر از کجا آمده است؟ تغییر و چرخش در روح زمانه‏‌ى سخن و تصویر پراکنى، به ویژه بازتاب مسیر و تاریخ سیاسى تلویزیون در منطقه است. از بسیارى جهات، جهانى شدن تلویزیون خبر کهنه‌‏اى است. حتى پیش از آن‏‌که خصوصى شدن و مقررات‏‌زدایى به صورت سیاست روز درآید. تکامل تلویزیون از پویایى جهانى شدن رسانه‏‌ها جدایی‌‏ناپذیر بود. از همان آغاز، تاریخ تلویزیون آمریکاى لاتین تنها در ارتباط با توسعه‏‌ى جهانى منافع بین‌‏المللى و به‏‌ویژه منافع آمریکا و در پاسخ به چنین ارتباطى معنا و مفهوم داشته است. از این لحاظ آمریکاى لاتین از پیش سعى کرده بود با تقویت نقش حکومت در حمایت از فرهنگ‌‏هاى ملى با جهانى شدن مقابله کند. به هر حال بدنامى تجربیات گذشته در زمینه‌‏ى دولتى امکان در نظر داشتن حتى عادی‌‏ترین بدیل‌‏ها را در برابر توسعه‌‏ى جهانى قدرت‏‌هاى رسانه‌‏اى منتفى می‌‏سازد. هرگونه پیشنهاد سیاست‌گذارى در جهت گریز از موج اخیر تلویزیون جهانى و تقویت فرهنگ‌‏هاى محلى ناگزیر به نغمه‌‏ى دخالت حکومت گوش خواهد سپرد. تلویزیون دولتى در آمریکاى لاتین بوى اقتدارگرایى و حکومت‏‌هاى نظامى و گاهى نیز چند دولت غیرنظامى را می‌‏دهد که عملاً از تلویزیون به عنوان غنیمت جنگى و تبلیغات رسمى استفاده می‌‏کردند؛ بوى تصورى انعطاف‌‏ناپذیر از هویت ملى که تکثر و مناقشه فرهنگى را منتفى ساخته و سرکوب کرده است. آن تجربه‌‏ها ضمناً با موج رفیع احساسات و سیاست‏‌هاى ضد امپریالیستى که با کنار گذاشتن نهضت‌‏هاى چپ ملى مردمى عملاً از صحنه محو شده بودند نیز مرتبط است. گذشته از تغییر در حال و هواى سیاسى و فکرى وضعیت کنونى تلویزیون آمریکاى لاتین، دلایل کمترى براى نگرانى از فقدان هویت‏‌هاى ملى در عصر جهانى شدن نشان می‌‏دهد. محبوبیت معمول تولیدات داخلى و منطقه‌‏اى جاى نگرانى چندانى در مورد «محتواى ملى» تلویزیون باقى نمی‌‏گذارد. در سال 1993 برنامه‌‏هاى محلى جزو پنج نمایش اول تلویزیون از لحاظ تعداد بینندگان بودند. از این پنج برنامه یکى در بولیوى (دو برنامه منطقه‏‌اى)، چهار برنامه در آرژانتین و هر پنج برنامه در برزیل عرضه شدند. جداول برنامه‏‌هاى تلویزیون و تعداد بینندگان آن‏‌ها تأییدى بر این حقیقت است که تلویزیون محلى، هر وقت که وجود داشته باشد، تولیدات آمریکایى را به ویژه از جداول ساعات پربیننده کنار می‌‏گذارد و بر ترجیحات تماشاگران حاکم است. این تغییر و جابه‌‏جایى در تأمین برنامه امکانات تازه‌‏اى را در برابر تلویزیون گشوده است. امکاناتى که تلویزیون را در گفت‌وگوى نزدیک و دائمى با تصویرسازى فرهنگى از جوامع آمریکاى لاتین قرار می‌‏دهد. تلویزیون در رابطه‌‏اى پیچیده و چندگانه با تنوع تجلیات فرهنگى درگیر است. اخبار تلویزیونى اغلب به عنوان منبع الهام نویسندگان سریال‏‌ها عمل می‌‏کند. سریال‏‌هایى مثل امپراتریز3 و پراستاس کالس4 اشاراتى غیرقابل اشتباه به فساد سیاسى و فقر در ونزوئلا دارند. سریال‏‌هاى سلسته5، آنتونلا6 و پرلانگرى7 به مسائلى همچون ایدز، اهداى اعضاء بدن، سرطان، جنسیت و دیگر مسائل مربوط به آن می‌‏پردازند که بر اخبار آرژانتین در اوایل دهه‌‏ى 1990 چیرگى داشت. سریال بسیار موفق کلمبیایى به نام کافه تاریخ‏‌هاى منطقه، فرهنگ‏‌هاى ملى و مکان‏‌هاى جهانى را در نوردید. به جز در موارد اندک جهانى شدن تلویزیون آمریکاى لاتین هنوز به ضعف یا رقیق شدن محتواى محلى نینجامیده است. بازار خانگى داخلى همچنان عامل اقتصادى مسلط است. ضمناً برنامه‌‏هاى ورزشى تلویزیون نیز در ساخت و بازآفرینى هویت‏‌هاى ملى مهم جلوه می‌‏کنند و شاید حتى در تقویت حس ملیت‏‌خواهى و تفاوت فرهنگى هم نقشى داشته باشند. در آمریکاى لاتین، پخش تلویزیونى مسابقات فوتبال بین تیم‌‏هاى ملى، به ناچار برنامه‏‌هاى عادى را قطع می‌‏کند و گیرنده‌‏هاى تلویزیون را به صورت محل گردهمایى در می‌‏آورد. پخش تلویزیونى مسابقات المپیک، تقریباً به طور اختصاصى بر تیم‌‏هاى ملى و تیم‌‏هایى که ‏بالقوه یا بالفعل برنده می‌‏شوند، تمرکز دارد. گذشته از برنامه‌‏هاى سرگرم کننده، اخبار تلویزیونى اغلب تمامى کشورهاى منطقه را به وجد می‌‏آورد و مُهرى پاک نشدنى بر خاطره‌‏ى رویدادهایى می‌‏زند که تاریخ سیاسى و فرهنگى این کشورها را ساخته‌‏اند. در آرژانتین، پخش زنده‌‏ى محاکمه‏‌ى سران حکومت نظامى و کسانى که مظنون به قتل یک دختر دانش‏‌آموز بودند، ابعاد این رویدادها را براى همیشه تغییر داد. پوشش تلویزیونى عملیات چریکى تصرف سفارت ژاپن در پرو و سرانجام خشونت‌‏بار آن در واقع زمان‌بندى عملیات را شکل داد و پرویی‌‏ها را در برابر تلویزیون‏‌هایشان میخکوب کرد. پخش تلویزیونى کودتاى نافرجام نظامیان ونزوئلا در سال 1992 رهبر شورشیان را یک‏شبه به یک چهره‌‏ى سیاسى ملى مبدل کرد. رسوایى بر سر سرازیر کردن پول‏‌هاى قاچاق مواد مخدر به مبارزات انتخاباتى رئیس جمهور کلمبیا ارنستوسامپر8 به محض آن که یکى از مشاوران نزدیک و وزیر دفاع سابق او اقدام به تشکیل یک کنفرانس مطبوعاتى و تلویزیونى کرد، شدت گرفت.» (اوحدى، ص 326) منظور از آوردن این نمونه‌‏ها ستایش از تلویزیون معاصر به عنوان آیینه‌‏ى دموکراتیک فرهنگ‏‌هاى ملى در آمریکاى لاتین نیست. مشت به سینه کوبیدن‏‌هاى ملی‌‏گرایانه‏‌ى غول‌‏هاى تلویزیونى و مسئولان دولتى که اذعان دارند رشد تولید تلویزیونى در منطقه حاکى از تأیید فرهنگ‌‏هاى ملى است، از این حقیقت غافل است که فزونى برنامه‏‌هاى محلى (تولید شده در محل) در تمامى منطقه یکسان صورت نگرفته، و اصولاً زمین تک محصول آن را نادیده می‌‏انگارند. تلویزیون با خصوصیت چند فرهنگى منطقه و هنوز عمدتاً تمرکز گراست و اغلب، تصاویر زندگى طبقه‌‏ى متوسط را ترویج می‌‏کند و اخبار شهرهاى بزرگ را به مخاطبان کل کشور می‌‏رساند. مردمان ناپیداى فقیر، غیرسفیدپوست و بومى فقط در حد برنامه‏‌هاى جنگ و مسابقات تلویزیونى مطرح‌‏اند. تلویزیون غالباً فرمول‏‌هاى آزمایش شده، تجارت‏‌گرایى تمام عیار، شخصیت‏‌هاى مشهور از نظر نژاد، جنس و جنجال آفرینى را ترجیح می‌‏دهد. با این همه، ذکر این نکته مهم است که علیرغم این کاستی‌‏ها، تلویزیون از زمانى که تعداد بسیار کمى بیننده برنامه‌‏هاى محلى داشت، تا امروز راه درازى را طى کرده است و اغلب، در عین‌‏حال ارائه میدانى براى بازنمایى و تغییر ملیت در عصر جهانی‌‏شدن بوده و تخیلى ملى را به شدت جولان داده است. پاورقی: 1. North American Free Trade Agreement 2. Mercosur 3. Emperatriz 4. Proestas Calles 5. Celeste 6. Antonella 7. Perla Negri 8. Ernesto Samper این مقاله برگرفته ازکتاب چشم جهانی است ............................................................................................. http://www.islamicart-crc.org