پیش نویس آیین نامه کار حرفه ای روزنامه نگاری

روزنامه‌نگار حرفه‌ای کیست؟ چه حق و حقوقی دارد؟ از چه حمایت‌هایی برخوردار است؟ و نهایتاً چه مسئولیت‌هایی دارد؟
پرسش‌های مذکور مواردی است که پیش‌نویس آیین‌نامه کار حرفه‌ای روزنامه‌نگاری به آنها پاسخ می‌دهد.
این پیش‌نویس بخشی از مفاد متن‌های حقوقی است که در چارچوب مطالعات و تحقیقات مورد نظر معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی برای تدارک طرح نظام حقوقی جامع رسانه‌ها تهیه و تدوین شده است.
متن اولیه پیش‌نویس مذکور طی ماه‌های مرداد، شهریور، مهر و آبان در یک گروه کارشناسی متشکل از آقایان دکتر کاظم معتمدنژاد ، علی‌اکبر قاضی‌زاده، علیرضا ملکیان، علاءالدین ظهوریان و شعبانعلی بهرامپور مورد بررسی و تبادل‌نظر قرار گرفته است و برای تدوین نهایی در شورایی متشکل از اعضای گروه کارشناسی یاد شده و آقایان دکتر محمد مهدی فرقانی، دکتر مهدی محسنیان‌راد، عباس سلیمی‌نمین ، منصور سعدی، محمود عبدالحسینی، مهدی فضائلی، پرویز اسماعیلی، دکتر یونس‌ شکرخواه و رضا مقدسی به ریاست علیرضا مختارپور، معاون امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی، مورد ارزیابی قرار گرفته است.
اکنون پیش‌نویس آیین‌نامه کار حرفه‌ای روزنامه‌نگاری قبل از ارائه به هیئت محترم دولت، در اختیار روزنامه‌نگاران، صاحبان رسانه‌ها، استادان و کارشناسان قرار گرفته است تا با اعلام نظرات خود به پربار شدن آن کمک رسانند.
لازم است خاطرنشان شود که چون تهیه، تدوین و تصویب نهایی طرح نظام حقوقی جامع رسانه‌ها مستلزم زمان طولانی است، شورای تهیة طرح مذکور، آیین‌نامه کار حرفه‌ای روزنامه‌نگاری را ، که بخشی از محتوای مباحث حقوقی موردنظر و طرح نظام حقوقی جامع رسانه‌‌ها را پوشش می‌دهد و طی مراحل قانونی آن آسان‌تر است، در دستور کار خود در تقدم قرار داده است.
حال که این پیش‌نویس مراحل اولیه را گذرانده و در دسترس روزنامه‌نگاران، کارشناسان و اصحاب رسانه‌ها قرار دارد، تدارک و تکمیل مجموعه متن‌های حقوقی نظام جامع رسانه‌ها در دستورکار این شورا قرار گرفته و امید می‌رود پس از تهیه و تدوین نهایی آن، قبل از طی مراحل قانونی تصویب و اجرا، در دسترس کارشناسان و اصحاب رسانه‌ها قرار گیرد تا با نظرات آنها نهایی شود.
باید یادآور شد که اولین آیین‌نامه مربوط به چگونگی فعالیت روزنامه‌نگاران در دوره قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به پیشنهاد وزارت کشور و به استناد مادة 10 لایحة قانونی مطبوعات مصوب 20 مرداد 1334 به منظور صدور پروانه کار خبرنگاران و خبرنگاران عکاس جراید و مجلات در تاریخ 26 مهر 1337 به تصویب هیئت وزیران رسیده بود. این آیین‌نامه در جهت ایجاد تکالیف و وظایف خاص و مقید ساختن فعالیت روزنامه‌نگاری به کسب پروانة کار از وزارت کشور تدوین شده بود.
آیین‌نامة بعدی مربوط به خبرنگاران حدود یک سال پس از تأسیس وزارت اطلاعات (که بعد‌ها به وزارت اطلاعات و جهانگردی تغییر نام داد) در 15 اسفند 1343 به تصویب رسید. در این آیین‌نامه مقررات محدود کننده‌تری برای فعالیت روزنامه‌نگاری پیش‌بینی گردید.
آخرین آیین‌نامه مربوط به فعالیت روزنامه‌نگاران، که آیین‌نامه نویسندگان مطبوعاتی و خبرنگاران نام داشت در 23 شهریور 1354 به تصویب هیئت وزیران رسید. این آیین‌نامه برخلاف دو آیین‌نامه قبلی حوزه شمول وسیع‌تری داشت و برخلاف آنها که فقط به خبرنگاران و خبرنگاران عکاس اختصاص یافته بود، تمام اعضای اصلی هیئت‌های تحریریه روزنامه‌ها، مجلات و خبرگزاری‌ها را در بر‌می‌گرفت.
این آیین‌نامه و دو آیین‌نامه قبلی صرفاً آیین‌نامه‌های مربوط به صدور کارت فعالیت روزنامه‌نگاران از سوی دولت بودند و در این زمینه ضمن تعریف خبرنگار و نویسنده مطبوعاتی، شرایط کار نویسندگی، مدت اعتبار کارت خبرنگاری و وظایف خبر‌نگاران را مد نظر قرار داده بودند.
در پیش‌نویس آیین‌نامه کار حرفه‌ای روزنامه‌نگاری، همان‌طور که در ابتدای مقدمه آمده است، علاوه بر تعریف روزنامه‌نگار حرفه‌ای به تصریح و تأکید حقوق و امتیازهای آنان، حمایت از آنان و همچنین مسئولیت‌های آنان نیز توجه شده است. این پیش‌نویس، برخلاف آیین‌نامه‌های قبلی که هرگونه فعالیت روزنامه‌نگاران را منوط به دریافت کارت از دولت می‌دانست، برای رسانه‌ها در صدور کارت فعالیت خبرنگاری منعی قائل نشده است.

از تمامی صاحب‌نظران، کارشناسان، مدیران جراید ،روزنامه نگاران و علاقه‌مندان خواهشمند است نظرات اصلاحی و پیشنهادی خود را از طریق صندوق پست اینترنتی [e-mail] و یا بخش نظرات در انتهای همین صفحه ارسال کنند.
همچنین می توانید پیشنهاد های خود را به نشانی تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان پاکستان، کوچه دوم، شماره 13،دفتر مطالعات و توسعه رسانه ها، ارسال نمایید.

آذر ماه 1385
و من‌الله التوفیق

دفتر مطالعات و توسعه رسانه ها



"پیش نویس آیین‌نامه کار حرفه‌ای روزنامه نگاری"

مقدمه
به منظور کمک به استقلال حرفه‌ای ، تأمین شغلی ، تقویت جایگاه و منزلت حرفه‌ای و اجتماعی روزنامه‌نگاران و همچنین پیشبرد خدمات عمومی آنان در جهت گسترش حق دسترسی همگانی به اطلاعات در راستای بهبود شرایط زندگی جمعی و پیشرفت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور ، آیین‌نامه کار حرفه ای روزنامه‌نگاری با مقررات زیر به تصویب می‌رسد.

فصل اول. تعریف روزنامه‌نگار
ماده 1. روزنامه‌نگار حرفه‌ای کسی است که شغل اصلی و مستمر او ، فعالیت اساساً فکری در زمینة تهیه، تنظیم ، ارائة اخبار وقایع جاری و تحلیل و تفسیر آن‌ها در یک نشریه روزانه ، دوره‌ای، خبر گزاری یا رسانه دیگر است.

تبصره. منظور از روزنامه‌نگار در موارد بعدی این آیین‌نامه ، روزنامه‌نگار حرفه‌ای است.

ماده 2. همکاران مستقیم هیئت‌های تحریریه مطبوعات و خبرگزاری‌ها شامل سردبیر، معاون سردبیر، دبیرتحریریه ، دبیرسرویس، معاون دبیرسرویس، خبرنگار، گزارشگر، نویسنده، مترجم، طراح، کاریکاتوریست، عکاس خبری و مشاغل هم‌طراز در دیگر رسانه‌ها براساس ماده یک روزنامه‌گار شناخته می‌شوند.

تبصره. کارگزاران تبلیغات بازرگانی ، نویسندگان و کارکنان نشریات داخلی مؤسسات دولتی و خصوصی، همکاران تولید‌کننده آگهی‌نامه‌ها ، متصدیان روابط عمومی، پاورقی‌نویسان و داستان‌نویسان، طراحان جدول‌های کلمات متقاطع و بازی‌های سرگرم‌کننده روزنامه‌نگار محسوب نمی شوند.

فصل دوم. قرارداد کار حرفه ای روزنا مه نگاری
ماده 3. ورود روزنامه‌نگار به کار حرفه‌ای روزنامه‌نگاری به موجب قرارداد با یک نشریه یا مؤسسه رسانه‌ای دیگر صورت می‌گیرد.

تبصره 1. قرارداد روزنامه‌نگار با مؤسسه محل اشتغال حرفه‌ای او باید در چارچوب قانون کار و مقررات جاری کشور باشد.

تبصره2. افرادی که به صورت پاره وقت و یا آزاد دریک یا چند رسانه فعالیت می‌کنند ، روزنامه‌نگار آزاد تلقی شده و از تسهیلات روزنامه‌نگاران حرفه‌ای برخوردار نمی‌شوند. برای این دسته کارت روزنامه‌نگاری آزاد صادر می‌شود.



ماده4. برای ارجاع هرگونه کار اضافی به روزنامه‌نگار، که در قرارداد پیش‌بینی نشده باشد باید حق الزحمه جداگانه ای با توافق طرفین پرداخت شود.

تبصره. عدم انتشار مطالب تهیه شده از سوی روزنامه‌نگار موجب عدم پرداخت حق‌الزحمه نیست.

ماده5. انتشار مجدد آثار فکری ، ادبی وهنری روزنامه‌نگار که پیش تر از طریق رسانه ها منتشر شده باشد، در قالب کتاب ، فیلمنامه ونظایر آن منوط به اجازه رسمی از پدید آورنده این آثار است.

تبصره. ارائه وانتشار آثار منتشر شده روزنامه نگار در رسانه یا رسانه های دیگر منوط به کسب اجازه از مدیر مسئول رسانه اول است.

فصل سوم . حقوق و مسئولیت ها
ماده 6. روزنامه‌نگار حرفه ای برای انجام فعالیت های شغلی خود حقوق و مسئولیت های زیر را دارا است:

الف. حقوق روزنامه‌نگار
1. حق جست و جو ، بررسی و دسترسی آزاد به اطلاعات و اخبار و انتقال و انتشارآن به جز موارد مغایر با قانون؛
2. مراجعه به سازمان‌های دولتی و غیر‌دولتی ، تماس و ملاقات با مسئولان برای کسب اطلاعات و اخبار و دسترسی به اسناد و مدارک مختلف به استثنای مواد طبقه‌بندی شده به موجب قانون؛
3. حق استفاده از ابزارها و تجهیزات مورد نیاز از جمله تجهیزات صوتی و تصویری به‌ استثنای مواردی که منع قانونی دارد؛
4. ضبط اطلاعات و اخبار مربوط به منافع و مصالح عمومی در صورت عدم مغایرت با حقوق انسانی و شهروندی مبتنی بر قانون؛
5. حضور در محل سوانح طبیعی و حوادث غیر مترقبه ، بی‌نظمی های عمومی ، محل‌های اعلام حالت فوق‌العاده و همچنین گردهمایی ها و تظاهرات و راهپیمایی‌ها به جز مواردی که منع قانونی دارد؛
6. بررسی، ارزیابی و پیگیری دقیق اصالت اطلاعات واخبار؛
7. امتناع از تهیه و تدوین گزارش‌ها یا مطالب دیگر با نام خود، در صورت مغایرت با اصول اخلاق حرفه‌ای
8. حق حذف امضای خود از گزارش و مطلب تحریف شده و یا مغایر با قانون درفرایند تدوین و تنظیم آن‌ها در هئت تحریریه؛
9. حق انتشار گزارش‌ها و مطالب با امضای شخصی یا نام مستعار یا بدون امضا؛
10. حق عضویت در انجمن‌های صنفی و حرفه‌ای ملی، منطقه‌ای و بین المللی؛
11. حق انتشار اطلاعات و اخبار مربوط به تصمیمات و اقدامات مخالف مصالح و منافع عمومی و انواع مفاسد و سوءاستفاده ها به جز موارد مغایر با قانون؛
12. حق مراجعه به دادگاه برای جبران خسارت معنوی ناشی از قلب وتحریف مطالبی که به نام روزنامه‌نگار منتشر شده است. در صورت عدم توجه به تقاضای توضیح تصحیح دربارة مطالب مذکور، حداکثر یکماه پس از انتشار آن مطالب؛
13. برخورداری روزنامه‌نگار از حقوق پیش‌بینی شده در قوانین کشور؛

ب. مسئولیت ها ووظایف روزنامه نگار
1. احترام به اصول قانون اساسی و مقررات تقنینی و بین‌المللی مصوب جمهوری اسلامی ایران؛
2. رعایت شیوه‌های عمل و خط مشی‌های رسانه به منظور تقویت همبستگی‌های شغلی و همکاری‌های جمعی؛
3. خودداری از مداخله‌دادن نظر‌ها و قضاوت‌های شخصی در گزارش‌‌ها و سایر مطالب تهیه شده برای انتشار عمومی؛
4. حصول اطمینان از صحت اطلاعات و اخبار و انعکاس عینی و بی‌طرفانه آن؛
5. کسب رضایت افراد یا نمایندگان قانونی آنان دربارة انتشار مطالب مربوط به زندگی شخصی آنها (به استثنای موارد ضروری برای حمایت از منافع عمومی)؛
6. مطلع ساختن شهروندان و مقامات رسمی در مصاحبه‌ها و کنفرانس‌های خبری در مورد ضبط صوتی، تصویری و فیلمبرداری مربوط به آنان؛
7. عدم انتشار شایعات در قالب هر گونه خبر و گزارش یا مطالب تحریری دیگر و جمع‌آوری اطلاعات به نفع افراد یا سازمان های خارج از حوزه فعالیت روزنامه‌نگار؛
8. احترام به اصل برائت افراد؛
9. مطلع ساختن سردبیر یا دبیر سرویس راجع به تعقیب قضایی احتمالی در مورد انتشار اطلاعات و اخبار تدارک یافته از سوی روزنامه‌نگار؛
10. عدم دریافت هرگونه وجه نقدی و غیر نقدی برای پوشش خبری رویدادهای مختلف و به ویژه تبلیغات انتخاباتی و مشابه آن؛
11. رعایت حقوق، حیثیت و منزلت افراد ، سازمان‌ها و مؤسسه‌های دولتی و خصوصی مرتبط با حوزه‌‌های خبری روزنامه نگار؛
12. مسئولیت تهیه و تنظیم گزارش‌ها و مطالبی که از سوی روزنامه‌نگار صورت می گیرد به عهده وی است، اما مسئولیت انتشار مطالب، گزارش‌ها و اظهار نظرهای رسمی به عهده او نیست؛
13. پایبندی به اصول اخلاق حرفه‌ای؛

فصل چهارم. حمایت از روزنامه نگار
ماده 7. به منظور تسهیل در انجام وظایف حرفه‌ای روزنامه‌نگار و کمک به گردش آزاد و دسترسی عمومی به اطلاعات، روزنامه‌نگار از حمایت‌های زیر برخوردار می شود:


1. دولت مکلف است ازحقوق حرفه ای، شرافت و منزلت روزنامه‌نگار حمایت کند؛
2. موسسات رسانه‌ای موظفند سلامت و رفاه اجتماعی روزنامه‌نگار را فراهم کنند و دولت نیز حمایت‌های لازم را به عمل آورد؛
3. روزنامه‌نگار در انجام فعالیت های شغلی و حرفه‌ای مصونیت دارد؛
4. توقیف یا بازرسی اسناد ، مدارک و مواد کتبی ، سمعی ، بصری ، تصویری و رایانه‌ای روزنامه‌نگار در فرایند فعالیت‌های حرفه‌ای جز در موارد پیش‌بینی شده توسط قانون ممنوع است؛
5. مداخله در کار حرفه‌ای روزنامه‌نگار یا تقاضا‌ی مغایر با مسئولیت‌های حرفه‌ای در مورد تدارک و انتقال و انتشار اخبار و گزارش ها ممنوع است؛
6. روزنامه‌نگار با توجه به سختی کار از قانون سخت و زیان آور بودن مشاغل بهره مند می شود؛
7. روزنامه‌نگار در صورت تعطیل و یا توقف انتشار رسانه ، تا زمان شروع به کار دوباره در همان رسانه یا رسانه دیگر از بیمه بیکاری بهره مند می‌شود؛
8. مقامات دولتی و غیر دولتی موظف‌اند از اقدامات زیر در مورد فعالیت‌های حرفه‌ای روزنامه‌نگار خودداری کنند:
• اعمال سانسور؛
• تطمیع و تهدید؛
• ایجاد محدودیت یا مخالفت در برابر فعالیت‌های مشروع و قانونی روزنامه‌نگار؛
• خودداری از دادن اطلاعات به روزنامه‌نگار یا ایجاد مانع در راه کسب و دریافت اطلاعات و اخبار حرفه‌ای؛
• افشای منابع خبری یا نام مستعار روزنامه‌نگار بدون رضایت وی؛
• تعرض به حقوق قانونی روزنامه‌نگار، توهین به شرافت و حیثیت حرفه‌ای و اجتماعی وی، اعمال خشونت و تهدید زندگی شخصی یا لطمه زدن به سلامت و امنیت وی؛

تبصره. متخلفان از این موارد مشمول تبصره یک ماده 5 قانون مطبوعات خواهند شد؛

فصل پنجم. صدور کارت هویت حرفه‌ای روزنامه‌نگاری
ماده 8. روزنامه‌نگاران مشمول مقررات ماده 2 حرفه‌ای محسوب شده و می‌توانند از کمیسیون مخصوص صدور کارت هویت حرفه‌ای روزنامه‌نگاری، کارت شناسایی دریافت کنند و از مزایا وتسهیلات ویژه روزنامه نگاران حرفه‌ای برخوردار شوند.

تبصره1. اعتبار کارت هویت حرفه‌ای روزنامه‌نگاران متناسب با جدول رتبه‌بندی و حسب نظر کمیسیون حداقل یک سال و حداکثر 5 سال قابل تمدید است.

تبصره2. روزنامه‌نگاران حرفه‌ای بر اساس جدول پیوست در شش مرتبه خبرنگار کارآموز، خبرنگار، خبرنگار متخصص، روزنامه‌نگار ، روزنامه‌نگار متخصص وروزنامه‌نگار ارشد رتبه بندی می شوند.

تبصره3. رسیدگی به تغییر وضعیت رتبه‌‌بندی روزنامه نگاران بر عهدة کمیسیون صدورکارت هویت حرفه‌ای روزنامه‌نگاری است.

ماده9. روزنامه‌نگاران بازنشسته و روزنامه‌نگارانی که حداقل 30 سال سابقة اشتغال در حرفه روزنامه‌نگاری داشته باشند می توانند با عنوان روزنامه‌نگار حرفه‌ای افتخاری، کارت هویت حرفه‌ای افتخاری دریافت کنند.

ماده10. کمیسیون صدورکارت هویت حرفه‌ای روزنامه‌نگاری در معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی تشکیل می‌شود.

تبصره1. این کمیسیون مرکب از 9 عضو به ریاست معاون امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به شرح زیر تشکیل می شود:
1. دو نفر به نمایندگی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ( مدیر کل مطبوعات و خبر گزاری های داخلی و مدیر کل دفتر مطالعات و توسعه رسانه ها)
2. دو نفر از مدیران مسئول نشریات وخبرگزاری های بخش غیر دولتی
3. دو نفر از تشکل‌های صنفی حرفه روزنامه‌نگاری
4. دو نفر از اساتید دانشگا‌ه‌ها در رشته روزنامه‌نگاری
این اعضا از سوی معاون امور مطبوعاتی و اطلاع‌رسانی انتخاب می‌شوند.

تبصره2. دبیرخانه کمیسیون صدور کارت هویت حرفه‌ای روزنامه‌نگاری در اداره کل مطبوعات و خبرگزاری‌های داخلی تشکیل می‌شود و زیر نظر کمیسیون انجام وظیفه می‌کند.

تبصره 3. کمیسیون صدور کارت هویت حرفه‌ای روزنامه‌نگاری حسب ضرورت نسبت به تشکیل کمیته های فرعی تصمیم می‌گیرد.

ماده 11. دورة نمایندگی اعضای کمیسیون صدور کارت هویت حرفه‌ای روزنامه‌نگاری دو سال است و تجدید انتخاب آن‌ها برای دوره‌های بعد بلا‌مانع است.

فصل ششم. شرایط صدور کارت هویت حرفه‌ای روزنامه‌نگاری
ماده 12. شرایط دریافت کارت هویت حرفه‌ای روزنامه‌نگاری:
1. تابعیت جمهوری اسلامی ایران
2. متدین به یکی از ادیان رسمی شناخته شده در کشور
3. عدم اشتهار به فساد اخلاق و سابقه محکومیت کیفری براساس موازین اسلامی که منجر به محرومیت از فعالیت‌های اجتماعی شده باشد( بند 4 ماده 9 قانون مطبوعات)
4. عدم عضویت در گروه‌های غیر قانونی به تشخیص مراجع قانونی
5. دارا بودن تحصیلات تخصصی یا تحصیلات در رشته های مرتبط وغیر مرتبط یا سوابق تجربی و عملی در روزنامه‌نگاری
6. دارا بودن حداقل 23 سال تمام
7. التزام به اصول اخلاق حرفه‌ای

تبصره. اشتغال به فعالیت روزنامه‌نگاری الزاماً منوط به داشتن کارت مذکور در این آیین‌نامه نیست.

ماده 13. مدارک لازم جهت دریافت کارت:
1. تصویر شناسنامه و 4 قطعه عکس
2. گواهی عدم سوء پیشینه کیفری
3. تصویر آخرین مدرک تحصیلی
4. فرم تکمیل شده تقاضای دریافت کارت
5. تصویر کارت پایان خدمت یا معافیت از خدمت وظیفه
6. تصویر مصدق قرارداد کار از موسسه محل اشتغال
7. گواهی تجربه عملی

فصل هفتم. شرایط و مقررات تعلیق و ابطال کارت هویت حرفه‌ای روزنامه‌‌نگاری
ماده14. کمیسیون مذکور در ماده 8 می‌تواند در موارد زیر کارت هویت حرفه‌ای روزنامه‌نگاری را ابطال و یا برای حداکثر شش ماه تعلیق کند:
8. احراز عدم صحت هر یک از مدارک ارائه شده؛
9. هرگونه سوء استفاده از کارت هویت حرفه‌ای روزنامه‌نگاری؛
10. محکومیت‌های کیفری منجر به محرومیت از حقوق اجتماعی؛
11. قطع همکاری یا تعطیلی مؤسسه رسانه‌ای محل اشتغال؛
12. تخطی یا عدم رعایت اصول اخلاق حرفه‌ای به تشخیص کمیسیون یا مراجع قانونی ذیصلاح

تبصره 1. تعلیق یا ابطال کارت منجر به سلب حقوق قانونی اشتغال روزنامه‌نگار از مؤسسه مربوطه نمی‌شود.

تبصره2. کارت هویت حرفه‌ای روزنامه‌نگارانی که موسسه محل اشتغال آنان به هر علتی تعطیل می‌شود، پس از6 ماه به حالت تعلیق در می‌آید و در صورت شروع به کار مجدد در همان مؤسسه یا مؤسسه رسانه‌ای دیگر، این تعلیق ملغی می‌شود.

تبصره3. خودداری از استرداد کارت هویت حرفه‌ای روزنامه‌نگاری از جانب روزنامه‌نگار موجب پیگرد قانونی می‌شود.

ماده 15. این آیین‌‌نامه با یک مقد‌مه، 15ماده، 17 تبصره و جدول پیوست در تاریخ ...... به تصویب رسید.